Zeeland heeft een belangrijke rol gespeeld in de Tweede Wereldoorlog. Ook in Yerseke en omgeving heeft die oorlog zijn sporen nagelaten. Het is heel interessant, zeker als je hier op vakantie bent, om het bijzondere verhaal van de Tweede Wereldoorlog in Yerseke en Zeeland te ontdekken.
Om deze blog te schrijven, is eerst uitgebreid onderzocht hoe het zit. Want op 10 mei 1940 moest Yerseke evacueren, maar waarom? En de Hervormde Kerk was flink beschoten, maar door wie? En hoe zit het met het verhaal van de V1 die neerstortte boven het dorp, waarbij zeven bewoners om het leven kwamen? Om antwoorden te krijgen, heeft onze blogschrijfster contact gehad met Christiaan van het Hart. Hij is vrijwilliger bij Memorial 40-45, een bijzonder museum verscholen tussen de Kapelse fruitbomen.
Het is in 2011 opgericht en legt de nadruk op het relatief onbekende verhaal van de Franse slag. Je kunt hier een mooie rondleiding volgen vol interessante feitjes, of zelf een rondje door het museum doen. Het leidt je in chronologische volgorde door de oorlogsjaren heen middels goed bewaarde foto’s, brieven, medailles, helmen, en zelfs complete uniformen en wapens. Ook ligt het vlakbij het enige Franse ereveld van Nederland, waar veel Franse militairen zijn begraven.
Christiaan dook voor ons de geschiedenis in – boeken, archieven, internet: hij heeft een uitgebreid onderzoek gedaan en vertelde ons de bijzondere verhalen die we in deze blog behandelen. Dank!
Tijdens de mobilisatie van 1939 werden soldaten in Yerseke gelegerd. Toen bevond zich niet ver buiten het dorp de zogenaamde Zanddijkstelling, die onderdeel uitmaakte van het verdedigingssysteem van Oost Zuid-Beveland. Nederland kreeg hulp van Franse en Engelse troepen. De hele Franse divisie bevond zich in Zeeland, waarvan eenheden naar Walcheren en Zuid-Beveland trokken. In de nacht van 10 op 11 mei werden ze ter hoogte van Kapelle en omgeving gelegerd.
Op 10 mei bleek dat de bewoners in de namiddag al moesten evacueren, omdat het dorp in de vuurlinie lag. De dorpsomroeper Dhr. Th. de Wee liep roepend door de straten met een bel in zijn hand om dit te verkondigen. Er werd gehoor aan gegeven. Slechts een aantal bewoners bleef achter om te handhaven of voor dieren te zorgen op boerderijen. De mensen die evacueerden, gingen richting de Wilhelminapolder, Wolphaartsdijk en de Sloedam. Maar als ze niet welkom waren op het aangewezen evacuatie-adres, kwamen ze weer terug naar het dorp. In de loop van de middag van 15 mei, werd Yerseke door de Duitsers bezet.
Vroeg in de ochtend van 16 mei vielen Duitse gevechtsvliegtuigen de kanaalstelling aan, waarbij de Fransen zware verliezen leden. De Nederlanders hadden zich al teruggetrokken en gecapituleerd. De Fransen stonden er alleen voor, maar wilden niet opgeven. Ze trokken in paniek terug naar Kapelle om de Duitsers weer op te vangen. Ze vochten in zware straatgevechten tot het eind. Meer dan 80 Franse soldaten kwamen hierbij om het leven. Hun lichamen werden in Kapelle begraven. Later werd hier de Franse militaire begraafplaats aangelegd.
Ook werd op 16 mei voornamelijk het centrum van Yerseke bijzonder zwaar getroffen door een artilleriebeschieting vanaf de Westerschelde, door Franse oorlogsschepen. Men wilde de Duitsers bij hun opmars hinderen, maar door dit granaatvuur werden er 55 woningen totaal vernield, 8 zwaar beschadigd en zo’n 28 woningen licht beschadigd. Er vielen gelukkig geen slachtoffers, omdat de inwoners dus geëvacueerd waren. Ook de Nederlands Hervormde Kerk liep zeer zware schade op. Van de kerk bleef niet veel meer over dan een ruïne.
Toen na de evacuatie de eerste bewoners weer terug mochten keren in hun dorp, zagen ze niet alleen de schade aan de kerk en woningen, maar bleek ook dat de Duitsers alles wat van hun gading was hadden meegenomen. Auto’s, fietsen, kleding en veel goederen uit de diverse winkels waren geplunderd. Ook bleek dat er helaas veel dieren hun dood hadden gevonden tijdens de bombardementen.
Men ging met vereende krachten aan de slag en ruimde eerst het dode vee op en vervolgens ruimde men het puin, om zo de straten weer berijdbaar te maken.
Bij thuiskomst na evacuatie waren zo’n 70 gezinnen dakloos geworden. Men moest bij familie logeren en er was opvang in de lagere school aan de Damsestraat, waar nu autobedrijf Yerseke is gevestigd. Omdat dit geen definitieve oplossing bood, werden er vrij snel noodwoningen gebouwd in de vorm van 14 houten barakken, afkomstig van de Bath-stelling bij Rilland aan de van Tienhovenstraat in de Burenpolder. Tot na 1952 deden ze dienst als noodwoning voor vele Yersekse gezinnen. Rond 1960 werden de barakken gesloopt.
Vanzelf heeft de bevolking van Yerseke ook veel ellende gekend tijdens de oorlogsjaren. Kleding en voedsel waren op de bon, zoals dat heet en veel mannelijke dorpsgenoten werden tewerkgesteld in Duitsland. Uiteindelijk werd Yerseke de 27e oktober 1944 bevrijd.
Helaas betekende dit nog niet het eind van alle leed en ellende. Op 28 november 1944 verloren 3 schippers het leven door een magnetische mijn, en op dinsdagmiddag 27 maart werd een mosselboot getroffen door een V-1. Hierbij kwamen twee schippers om het leven. Donderdagmorgen 29 maart viel er een zogenaamde V-1 in de Stenge in het centrum van het dorp. Hierdoor verloren 7 mensen het leven, waaronder een jongetje van slechts 8 jaar.
Aan de Molenlaan in Yerseke is net buiten de begraafplaats een monument opgericht ter nagedachtenis aan alle verzetsmensen en militairen die tijdens de Tweede Wereldoorlog of tijdens de strijd in het voormalige Nederlands-Indië door oorlogshandelingen zijn omgekomen. Yerseke heeft uiteindelijk zo’n 30 mensenlevens te herdenken. Tot slot vind je nog, als je Yerseke binnenrijd vanaf de Rijksweg, aan weerszijden van de spoorlijn een bunker van het type Stekelvarken. De Noordelijke bunker heeft twee schietgaten en de zuidelijke drie. Beide bunkers waren onderdeel van de zo genaamde Zanddijkstellingen.
In het boekje Wandelen in Zeeland op het Bevrijdingspad staan 8 zeer interessante hike etappes beschreven over Zuid-Beveland en Walcheren met een totale afstand van 135 kilometer. De route volgt herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog en aan de bevrijding van Zeeland. De Slag om de Schelde is hier een belangrijk onderdeel van. De route leidt je langs monumenten, gedenkplaatsen en musea. Met het boekje erbij krijg je gelijk het stuk geschiedenis te lezen wat hoort bij wat je ziet. Het boekje is te bestellen op www.wandel.nl.
