Door de eeuwen heen heeft het water zijn stempel gedrukt op Waarde, een klein dorp binnen de gemeente Reimerswaal. Om die reden is de Zeeuwse wapenspreuk ‘Luctor et Emergo’ (ik worstel en kom boven) misschien op geen enkel dorp beter toepasbaar dan op Waarde. Alleen de naam al: Waarde refereert aan water. Waard, waert, weert, wert staat voor volledig door rivieren ingesloten land, laagliggend land dat dikwijls onderloopt, buitendijks land. Cisterciënzer monniken hebben een grote rol gespeeld bij de opbouw van het dorp. Ontdek het zelf, tijdens het Cisterciënser ommetje, een cultuurhistorische wandeling door Waarde.
De heerlijkheid Waerde wordt tot de oudste bedijkingen van Zeeland gerekend. Voor het ontstaan van Waarde gaan we terug naar de 12de eeuw. Het schor Wilmarswaarde of kortweg Waarde werd in 1187 eigendom van de Cisterciënzer abdij van Ten Duinen. Bij de Cisterciënzers was het de gewoonte om zich bij het stichten van een grangia (een kloosterboerderij) te richten op afgelegen streken, waar weinig of geen mensen woonden. De cisterciënzers gingen voortvarend te werk. Aangenomen wordt dat ze hun grangia stichtten nog voordat zij met de bedijking waren begonnen. De kloosterboerderij lag dichtbij het kasteel van de heren van Waerde. De Cisterciënzer monniken hebben een grote rol gespeeld bij de opbouw van Waarde.
Foto: Ko Dek
De permanente bewoning van het gebied van Waarde is ongetwijfeld op gang gekomen na de vestiging van de cisterciënzers. De monniken zelf vertrokken alweer in 1222. In 1251 sloot Jan van Waerde een verdrag met de abt van het convent van Duinen over het land van Waerde. Het oorspronkelijke Waarde (van voor 1530) was bedijkt op het schor Wilmanswaarde en bestond uit 5 poldertjes: de polder met het kerkdorp Waarde, de Westrpolder, Avenoordpolder en de Oostpolder (twee polders).
Het kerkdorp Waarde heeft zich ontwikkeld in de nabijheid van het 13de eeuwse kasteel van de heren van Waarde. Daarvan zijn restanten teruggevonden. Met name in de 16de en 17de eeuw werden het gebied ten oosten van Yerseke ( ‘Beoosten Yerseke’) zwaar getroffen door overstromingen. Waarde is het enige dorp dat na dijkdoorbraken en overstromingen steeds weer hersteld en bewoond werd. Al was dit soms ook op het nippertje. Tijdens het Cisterciënser ommetje passeer je de Havenoordseweg. Dit was eerder de Havelozedijk. Dat verwijst naar de aanleg in 1219 van de polderdijk van de Avenoordpolder. Deze polder is verdronken in 1530.
Tijdens het Cisterciënser ommetje loop je langs een typisch oude Zeeuwse schuur met mooie witte belijningen. Deze ligt tegenover de Adullamkerk van de Gereformeerde Gemeente. Deze boerderij ligt aan de Lageweg met daarachter een dijk (ook de Lageweg). Deze dijk is de zuidelijke dijk van de oorspronkelijke polder van Waarde. De dijk is in opdracht van de Cisterciënsers aangelegd. De resten van de eerste dijk kunnen zich nog onder de huidige dijk bevinden, die doorloopt achterlangs het dorp, tot aan de coupure en de verbinding met de Westerscheldedijk. Op sommige huizen en straten in het dorp kom je de namen van deze oude bedijkingen nog tegen.
Waarde is een mooi dorp aan de oever van de Westerschelde. Wie kennis wil maken met het dorp en zijn verleden kan kiezen voor het Cisterciënser ommetje. Dat is zeker de moeite waard. Voor meer informatie kun je terecht bij Tourist Shop Yerseke. Daar kunnen ze ook meer vertellen over het Zeeuwse wandelnetwerk.
