Zout, we kunnen ons geen maaltijd meer voorstellen zónder zout. We moeten er zelfs op letten dat we er niet teveel van binnenkrijgen. Voor ons is zout overal beschikbaar, maar in de oudheid was het een kostbaar goed. Zout werd niet alleen gebruikt als smaakversterker, maar ook om vlees en vis te bewaren en zelfs als betaalmiddel. In Zeeland was zoutwinning in de late middeleeuwen een belangrijke economische pijler. Met name Reimerswaal en Zierikzee waren belangrijke zoutcentra. Daar verdienden ze letterlijk het zout in de pap.
In de Middeleeuwen kwam het meeste zout uit Duitsland en Frankrijk. Daar werd in de bergen steenzout gewonnen. De schaarste in Nederland en de grote afstanden die de handelaren moesten afleggen, maakte zout erg kostbaar. Een oplossing werd gevonden in die gebieden waar het veen doordrenkt was geweest met zeewater. Uit dit veen kon namelijk zout worden gewonnen. Hiervoor werd de laag veen die zich onder zeeklei bevond uitgegraven en verbrand in een speciale oven. De as (zelas) werd met zeewater vermengd en in grote pannen op vuur ingedampt. De kristallen, die op de bodem achterbleven, leverden zelzout op.
Dit hele proces heet zoutzieden of selnering. Het afvalproduct – zelas – dat overbleef nadat het zout was gewonnen, werd op grote hopen gegooid. Aan de heuvels die daardoor ontstonden, herinneren twee straten in Vlissingen: Korte en Lange Zelke. Ook in Zierikzee herinneren straatnamen nog aan deze tijd: Zoutkeetstraat, Zelkeweg en Zelkevoetpad. De zoutwinning beleefde haar hoogtepunt in de veertiende en vijftiende eeuw. In 1422/1423 produceerde bijvoorbeeld het stadje Biervliet maar liefst 9 miljoen kilo zout! Daarvan werd 90 procent geëxporteerd. Het Zeeuwse zout werd gebruikt als tafelzout en als conserveringsmiddel voor vis, vlees en andere bederfelijke waar.
Het afgraven van veen, ook wel moernering genoemd, gebeurde in heel Zeeland en zowel binnen- als buitendijks. De dekkende kleilaag werd afgegraven, waarna het veen werd afgestoken. Vooral binnendijks leverde dit een gevaar op voor de kustverdediging. Door de veenwinning verlaagde het maaiveld. Dit leidde tot grote schade bij overstromingen. Immers, bij een dijkdoorbraak liep het verlaagde land vol als een badkuip. De beruchte Sint-Felixvloed in 1530 was mede daardoor zo desastreus. Flink wat verdronken plaatsen in Zeeland, zoals Oud-Rilland, Stavenisse en Reimerswaal, lagen vlakbij moerneringsgebieden.
Buitendijks zijn soms de uitgestrekte moerneringspercelen nog te zien, met het karakteristieke patroon van sleuven en lage walletjes. Natuurgebied Yerseke Moer is hiervan een bekend voorbeeld. Ook hier werd in de middeleeuwen het veen op grote schaal weggegraven. Hierdoor ontstond een uniek landschap waar de sporen van menselijke activiteiten nog duidelijk terug te vinden zijn. In de Yerseke Moer is een wandelroute uitgezet die vrij toegankelijk is.
Al in de dertiende eeuw begonnen de landsheren het binnendijks zoutzieden af te remmen. Karel V verbood in 1515 de moernering in het laaggelegen Zeeland. Het zou tot ver in de zeventiende eeuw duren voordat moernering vrijwel geheel was uitgebannen. Zelfs tijdens de Eerste Wereldoorlog kwam het afgraven van turf nog even terug, vanwege een gebrek aan brandstof. En ook in de Tweede Wereldoorlog was dat het geval, toen onder leiding van de Duitsers bij Bath nog veen werd gestoken.
Toch betekende het einde van de moernering nog niet direct het einde van de Zeeuwse zoutwinning en handel. Daarvoor kwam de baaizoutverwerking in de plaats. Dat is de raffinage van geïmporteerd ruw zout uit Frankrijk, Spanje en Portugal. Met name de steden waar eerder zout uit veen was geproduceerd, begonnen daar al in de vijftiende eeuw mee. Zo werden Arnemuiden, Goes, Reimerswaal en Zierikzee belangrijke zoutcentra. In de negentiende eeuw werd met deze manier van zoutwinning gestopt en kwam er definitief een eind aan de Zeeuwse zouthandel uit veen.
Vandaag de dag wordt er geen geen zout meer gewonnen uit veen. Zeeuwsche Zoute is een zoutwinningsbedrijf die zout winnen uit Oosterscheldewater. Het is een officieel Zeker Zeeuws Streekproduct. Lees meer in de blog over Zeeuwsche Zoute
